Μόλις το 23% εμπιστεύεται τις ειδήσεις στην Ελλάδα

Η Ελλάδα συγκέντρωσε τη χαμηλότερη βαθμολογία (23%) σε σύνολο 47 χωρών του κόσμου μαζί με την Ουγγαρία του Όρμπαν. Το συμπέρασμα συμπεριλαμβάνεται στην ετήσια αναφορά του Ινστιτούτου Ρώϋτερς για τις “ψηφιακές ειδήσεις 2024”. Όπως γράφει ο Νίκ Νιούμαν, διευθυντής του Ινστιτούτου στην εισαγωγή <<Η φετινή έκθεση έρχεται σε μια στιγμή που περίπου ο μισός πληθυσμός του πλανήτη έχει πάει στις κάλπες σε εθνικές και περιφερειακές εκλογές, και καθώς οι πόλεμοι συνεχίζουν να μαίνονται στην Ουκρανία και τη Γάζα. Σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς, η παροχή ακριβούς, ανεξάρτητης δημοσιογραφίας παραμένει πιο σημαντική από ποτέ, και όμως σε πολλές από τις χώρες που καλύπτονται στην έρευνά μας βρίσκουμε τα μέσα ενημέρωσης να αμφισβητούνται ολοένα και περισσότερο από την αυξανόμενη παραπληροφόρηση, τη χαμηλή εμπιστοσύνη, τις επιθέσεις από πολιτικούς, και ένα αβέβαιο επιχειρηματικό περιβάλλον>>.
Για την Ελλάδα την αναφορά υπογράφει ο δρ Αντώνης Καλογερόπουλος. Τα σημαντικά ευρήματα για τα ελληνικά ΜΜΕ είναι:
Η ελληνική αγορά μέσων ενημέρωσης χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθμό συγκέντρωσης των μέσων ενημέρωσης, κατακερματισμό της ψηφιακής επωνυμίας, υψηλή χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για ειδήσεις και τη χαμηλότερη εμπιστοσύνη στις ειδήσεις μεταξύ των 47 αγορών μας, λόγω της πολιτικής πόλωσης και των ανησυχιών για αθέμιτη επιρροή από πολιτικούς και ισχυρούς επιχειρηματίες.
Οι εταιρείες πολυμέσων στην Ελλάδα άργησαν να εισαγάγουν μοντέλα online συνδρομής σε σύγκριση με αλλού στην Ευρώπη, εν μέρει λόγω του φόβου τους να χάσουν κοινό και επιρροή, καθώς και λόγω της μακροχρόνιας οικονομικής κρίσης. Ωστόσο, το περασμένο έτος σημειώθηκαν ορισμένες κινήσεις προς τα μοντέλα ψηφιακών πληρωμών, που προκλήθηκαν εν μέρει από την πτώση των παραπομπών από τα κοινωνικά δίκτυα.
Το 2022, η δημόσια ραδιοτηλεόραση, η ΕΡΤ, ξεκίνησε ένα 24ωρο ειδησεογραφικό κανάλι ERTNEWS για να ενισχύσει την προσφορά ειδήσεων, το οποίο έχει πλέον 19% εβδομαδιαία χρήση μεταξύ των ερωτηθέντων. Η επιτυχημένη πλατφόρμα ροής ιστού Ertflix, η οποία περιλαμβάνει ειδήσεις, αλλά χρησιμοποιείται κυρίως για ψυχαγωγικά προγράμματα, βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της διαμάχης από τους εμπορικούς ραδιοτηλεοπτικούς φορείς που αγωνίζονται να δημιουργήσουν συνδρομητές στις επί πληρωμή πλατφόρμες τους.
Έχουν γίνει αλλαγές στις κρατικές επιδοτήσεις που χορηγούνται στους ραδιοτηλεοπτικούς φορείς. Μέχρι πρόσφατα οι ραδιοτηλεοπτικοί φορείς έπαιρναν τεράστιες κρατικές επιδοτήσεις για την παραγωγή τηλεοπτικών σειρών. Η χρηματοδότηση τους βοήθησε επίσης να ενισχύσουν τον προγραμματισμό για τις τρέχουσες υποθέσεις. Ωστόσο, οι επιδοτήσεις έχουν πλέον περικοπεί δραματικά, δημιουργώντας προβλήματα σε ορισμένους, αλλά δυνητικά αφήνοντας περισσότερο χώρο για (φθηνότερο) προγραμματισμό επικαιρότητας σε εμπορική τηλεόραση.
Σε μια περαιτέρω επέκταση της αυτοκρατορίας των μέσων ενημέρωσης, ο Ευάγγελος Μαρινάκης, μεγιστάνας της ναυτιλίας που έχει ήδη μια σειρά από μεγάλα ΜΜΕ στην Ελλάδα ( Το Βήμα , Τα Νέα , in.gr, τηλεοπτικός σταθμός Mega και τηλεοπτικός σταθμός One TV), αγόρασε τα δικαιώματα χρήσης το domain της ιστορικής  εφημερίδας Ελευθεροτυπία και την κυριακάτικη έκδοσή της Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία έναντι €8,1 εκ. Επιπλέον, το 2022 pod.gr, ένας επιτυχημένος ιστότοπος παραγωγής podcast, αγοράστηκε από τον όμιλο media που ανήκει στην οικογένεια Βαρδινογιάννη.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται από τους περισσότερους Έλληνες στο διαδίκτυο για να λαμβάνουν νέα (61%), ωστόσο οι πλατφόρμες που χρησιμοποιούν αλλάζουν. Το Facebook χρησιμοποιείται πλέον για ειδήσεις μόνο από το 44% των Ελλήνων που είναι συνδεδεμένοι στο διαδίκτυο, από 68% το 2016. Εν τω μεταξύ, το Instagram και το TikTok χρησιμοποιούνται πλέον όλο και περισσότερο για ειδήσεις, κατά 20% και 14% αντίστοιχα, ιδιαίτερα στο νεότερο κοινό. Ωστόσο, οι Έλληνες εκδότες εξακολουθούν να αγωνίζονται να προσελκύσουν μεγάλο κοινό σε αυτές τις πλατφόρμες, στις οποίες κυριαρχούν προσωπικότητες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ή μικρότερες ψηφιακές επωνυμίες.
Η κατάσταση για τα ΜΜΕ και τις ειδήσεις δεν είναι πολύ καλύτερη και στον υπόλοιπο κόσμο.Όπως σημειώνεται στην αναφορά, η καταγραφή φέτος είναι γεμάτη με παραδείγματα απολύσεων, κλεισίματος και άλλων περικοπών λόγω ενός συνδυασμού αυξανόμενων δαπανών, μείωσης των διαφημιστικών εσόδων και απότομης μείωσης της επισκεψιμότητας από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σε ορισμένα μέρη του κόσμου, αυτές οι οικονομικές προκλήσεις έχουν καταστήσει ακόμη πιο δύσκολο για τα μέσα ενημέρωσης να αντισταθούν στις πιέσεις από ισχυρούς επιχειρηματίες ή κυβερνήσεις που θέλουν να επηρεάσουν την κάλυψη και να ελέγξουν τις αφηγήσεις.
Ακολουθεί μια περίληψη ορισμένων από τα βασικά ευρήματα από την έρευνα του 2024.

• Σε πολλές χώρες, ειδικά εκτός Ευρώπης και Ηνωμένων Πολιτειών, διαπιστώνεται σημαντική περαιτέρω μείωση στη χρήση του Facebook για ειδήσεις και αυξανόμενη εξάρτηση από μια σειρά εναλλακτικών λύσεων, συμπεριλαμβανομένων των εφαρμογών ιδιωτικών μηνυμάτων και των δικτύων βίντεο. Η κατανάλωση ειδήσεων του Facebook μειώθηκε κατά 4 ποσοστιαίες μονάδες, σε όλες τις χώρες, τον τελευταίο χρόνο.

• Η χρήση των ειδήσεων σε διαδικτυακές πλατφόρμες κατακερματίζεται, με έξι δίκτυα να αγγίζουν πλέον τουλάχιστον το 10% των ερωτηθέντων μας, σε σύγκριση με μόλις δύο πριν από μια δεκαετία. Το YouTube χρησιμοποιείται για ειδήσεις σχεδόν από το ένα τρίτο (31%) του παγκόσμιου δείγματός μας κάθε εβδομάδα, το WhatsApp κατά περίπου το ένα πέμπτο (21%), ενώ το TikTok (13%) έχει ξεπεράσει το Twitter (10%), το οποίο έχει πλέον μετονομαστεί X.

• Σε σχέση με αυτές τις αλλαγές, το βίντεο γίνεται πιο σημαντική πηγή διαδικτυακών ειδήσεων, ειδικά στις νεότερες ηλικίες. Τα βίντεο σύντομων ειδήσεων έχουν πρόσβαση στα δύο τρίτα (66%) του δείγματός μας κάθε εβδομάδα, με μεγαλύτερες μορφές να προσελκύουν περίπου το ήμισυ (51%). Ο κύριος τόπος κατανάλωσης βίντεο ειδήσεων είναι οι διαδικτυακές πλατφόρμες (72%) και όχι οι ιστότοποι εκδοτών (22%).

• Αν και ο συνδυασμός πλατφορμών αλλάζει, η πλειοψηφία συνεχίζει να εντοπίζει πλατφόρμες, συμπεριλαμβανομένων των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, της αναζήτησης ή των συγκεντρωτών ως την κύρια πύλη τους στις διαδικτυακές ειδήσεις. Σε όλες τις αγορές, μόνο το ένα πέμπτο περίπου των ερωτηθέντων (22%) εντοπίζει ειδησεογραφικούς ιστότοπους ή εφαρμογές ως την κύρια πηγή διαδικτυακών ειδήσεων – αυτό είναι μειωμένο κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με το 2018. Οι εκδότες σε μερικές αγορές της Βόρειας Ευρώπης κατάφεραν να μειώσουν αυτήν την τάση.

• Όσον αφορά τις πηγές στις οποίες οι άνθρωποι δίνουν περισσότερη προσοχή όταν πρόκειται για ειδήσεις σε διάφορες πλατφόρμες, βρίσκουμε μια αυξανόμενη εστίαση σε κομματικούς σχολιαστές, επιρροές και νέους δημιουργούς ειδήσεων, ειδικά στο YouTube και το TikTok. Αλλά σε κοινωνικά δίκτυα όπως το Facebook και το X, οι παραδοσιακές ειδησεογραφικές επωνυμίες και οι δημοσιογράφοι εξακολουθούν να διαδραματίζουν εξέχοντα ρόλο.

• Η ανησυχία για το τι είναι αληθινό και τι είναι ψεύτικο στο Διαδίκτυο όταν πρόκειται για διαδικτυακές ειδήσεις έχει αυξηθεί κατά 3 ποσοστιαίες μονάδες τον τελευταίο χρόνο, με περίπου έξι στους δέκα (59%) να δηλώνουν ότι ανησυχούν. Το ποσοστό είναι σημαντικά υψηλότερο στη Νότια Αφρική (81%) και στις Ηνωμένες Πολιτείες (72%), και οι δύο χώρες που διεξήγαγαν εκλογές φέτος.

• Οι ανησυχίες σχετικά με τον τρόπο διάκρισης μεταξύ αξιόπιστου και αναξιόπιστου περιεχομένου σε διαδικτυακές πλατφόρμες είναι υψηλότερες για το TikTok και το X σε σύγκριση με άλλα διαδικτυακά δίκτυα. Και οι δύο πλατφόρμες έχουν φιλοξενήσει παραπληροφόρηση ή συνωμοσίες γύρω από ιστορίες όπως ο πόλεμος στη Γάζα και η υγεία της Πριγκίπισσας της Ουαλίας, καθώς και οι λεγόμενες «deep fake» φωτογραφίες και βίντεο.

• Καθώς οι εκδότες ασπάζονται τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, βρίσκουμε ευρέως διαδεδομένες υποψίες για το πώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί, ειδικά για «σκληρές» ειδήσεις, όπως η πολιτική ή ο πόλεμος. Υπάρχει μεγαλύτερη άνεση με τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης σε παρασκηνιακές εργασίες, όπως η μεταγραφή και η μετάφραση. στην υποστήριξη και όχι στην αντικατάσταση δημοσιογράφων.

• Η εμπιστοσύνη στις ειδήσεις (40%) παρέμεινε σταθερή τον τελευταίο χρόνο, αλλά εξακολουθεί να είναι τέσσερις μονάδες χαμηλότερη συνολικά από ό,τι ήταν στο απόγειο της πανδημίας του κορωνοϊού. Η Φινλανδία παραμένει η χώρα με τα υψηλότερα επίπεδα συνολικής εμπιστοσύνης (69%), ενώ η Ελλάδα (23%) και η Ουγγαρία (23%) έχουν τα χαμηλότερα επίπεδα, εν μέσω ανησυχιών για αδικαιολόγητη πολιτική και επιχειρηματική επιρροή στα μέσα ενημέρωσης.

• Οι εκλογές έχουν αυξήσει το ενδιαφέρον για τις ειδήσεις σε λίγες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών (+3), αλλά η συνολική τάση παραμένει πτωτική. Το ενδιαφέρον για τις ειδήσεις στην Αργεντινή, για παράδειγμα, μειώθηκε από 77% το 2017 σε 45% σήμερα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο το ενδιαφέρον για τις ειδήσεις έχει σχεδόν μειωθεί στο μισό από το 2015. Και στις δύο χώρες η αλλαγή αντικατοπτρίζεται από παρόμοια μείωση του ενδιαφέροντος για την πολιτική.

• Ταυτόχρονα, διαπιστώνουμε αύξηση της επιλεκτικής αποφυγής ειδήσεων. Περίπου τέσσερις στους δέκα (39%) λένε τώρα ότι μερικές φορές ή συχνά αποφεύγουν τις ειδήσεις – 3 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με τον μέσο όρο του περασμένου έτους – με πιο σημαντικές αυξήσεις στη Βραζιλία, την Ισπανία, τη Γερμανία και τη Φινλανδία. Τα ανοιχτά σχόλια υποδηλώνουν ότι οι δυσεπίλυτες συγκρούσεις στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή μπορεί να είχαν κάποιο αντίκτυπο. Σε μια ξεχωριστή ερώτηση, διαπιστώνουμε ότι το ποσοστό που λένε ότι αισθάνονται «υπερφορτωμένοι» από τον όγκο των ειδήσεων αυτές τις μέρες έχει αυξηθεί σημαντικά (+11 ποσοστιαίες μονάδες) από το 2019.

• Κατά την εξερεύνηση των αναγκών των χρηστών σχετικά με τις ειδήσεις, τα δεδομένα μας υποδηλώνουν ότι οι εκδότες μπορεί να επικεντρώνονται υπερβολικά στην ενημέρωση των ανθρώπων σχετικά με κορυφαίες ειδήσεις και να μην αφιερώνουν αρκετό χρόνο παρέχοντας διαφορετικές οπτικές γωνίες για ζητήματα ή αναφέροντας ιστορίες που μπορούν να αποτελέσουν βάση για περιστασιακή αισιοδοξία. Όσον αφορά τα θέματα, διαπιστώνουμε ότι το κοινό αισθάνεται ότι εξυπηρετείται κυρίως από τις πολιτικές και αθλητικές ειδήσεις, αλλά υπάρχουν κενά σχετικά με τις τοπικές ειδήσεις σε ορισμένες χώρες, καθώς και τις ειδήσεις για την υγεία και την εκπαίδευση.

• Τα δεδομένα μας δείχνουν μικρή αύξηση στη συνδρομή ειδήσεων, με μόλις το 17% να λέει ότι πλήρωσε για τυχόν διαδικτυακές ειδήσεις το τελευταίο έτος, στην αγορά 20 πλουσιότερων χωρών. Χώρες της Βόρειας Ευρώπης όπως η Νορβηγία (40%) και η Σουηδία (31%) έχουν το υψηλότερο ποσοστό όσων πληρώνουν, με την Ιαπωνία (9%) και το Ηνωμένο Βασίλειο (8%) μεταξύ των χαμηλότερων.

• Σε ορισμένες χώρες βρίσκουμε ενδείξεις μεγάλης έκπτωσης, με περίπου τέσσερις στους δέκα (41%) να λένε ότι επί του παρόντος πληρώνουν λιγότερο από την πλήρη τιμή. Οι προοπτικές προσέλκυσης νέων συνδρομητών παραμένουν περιορισμένες από τη συνεχιζόμενη απροθυμία να πληρώσουν για ειδήσεις, που συνδέεται με το χαμηλό ενδιαφέρον και την αφθονία δωρεάν πηγών.

Όλη η έρευνα του Ινστιτούτου μπορείτε να τη βρείτε εδώ και ειδικότερα για την Ελλάδα εδώ