Ο ρόλος του Τύπου και η αποστασία του 1965

Ο Ιούλιος του 1965 είναι μήνας λαϊκής κινητοποίησης και απελευθέρωσης ενός καταπιεσμένου δυναμικού, ενός ριζοσπαστικού λόγου και πράξης. Ο Τύπος της εποχής κάλυψε εκτενώς αυτή την εξαιρετικά πυκνή σε γεγονότα περίοδο και έδωσε τον τόνο.
Τύχη ιστορική έχει αναδείξει τον μήνα Ιούλιο σε μήνα καθοριστικών πολιτικών εξελίξεων για τη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας. Ετσι, σχηματικά, θα έλεγε κανείς..
ότι ο Ιούλης του 1965, κατά τον οποίο άνοιξε ένα μακρύ και πολυκύμαντο κεφάλαιο πολιτικής αστάθειας που οδήγησε στην κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος, έκλεισε με έναν άλλο Ιούλη, εκείνον του 1974: τον Ιούλη της Μεταπολίτευσης και της διάχυτης προσδοκίας για ελευθερία και εκτεταμένες πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές.
Ασφαλώς, η κρίση του Ιουλίου του 1965 δεν προέκυψε ούτε αναπάντεχα ούτε σε κενό αέρος, αλλά υπήρξε το πιο οξύ επεισόδιο μιας ιστορίας πολιτικών τριγμών και κλιμακούμενων συγκρούσεων που εκδηλώθηκαν τόσο στο εσωτερικό της κυβερνητικής παράταξης Ενωσης Κέντρου (Ε.Κ.) όσο και μεταξύ της Ε.Κ. και της συντηρητικής Εθνικής Ριζοσπαστικής Ενωσης (ΕΡΕ) και φυσικά πολύ περισσότερο μεταξύ της Ε.Κ. και των ανακτόρων.
Η πολυεπίπεδη αυτή κρίση άρχισε να εξυφαίνεται σχεδόν αμέσως μετά την επικράτηση του Κέντρου στις εκλογές του Φεβρουαρίου 1964 και κορυφώθηκε με την απροσχημάτιστη παρέμβαση των ανακτόρων στο έργο του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου, με τελικό «ηττημένο» τον ίδιο.
Αυτή η ευθεία εμπλοκή του βασιλιά στην κοινοβουλευτική διαδικασία και την άσκηση της εκτελεστικής εξουσίας εκ μέρους του Γ. Παπανδρέου, πυροδότησε οξύτατες αντιμοναρχικές εκδηλώσεις.
Ο Ιούλιος του 1965 είναι μήνας λαϊκής κινητοποίησης και απελευθέρωσης ενός καταπιεσμένου δυναμικού, ενός ριζοσπαστικού λόγου και πράξης. Ο Τύπος της εποχής κάλυψε εκτενώς αυτή την εξαιρετικά πυκνή σε γεγονότα περίοδο και έδωσε τον τόνο. Είναι χαρακτηριστικό ότι η εφημερίδα «Αυγή» αφιέρωσε τουλάχιστον για όλο το υπόλοιπο 1965 τα πρωτοσέλιδά της (ή τμήμα αυτών) στα γεγονότα του Ιουλίου και τις κοινωνικές αντιδράσεις που πυροδότησαν.
Επανερχόμενοι σε έναν άλλο Ιούλη, πολύ πιο πρόσφατο αλλά επίσης θερμό για την πολιτική επικαιρότητα, εκείνον του 2015, ο Τύπος, έντυπος και ηλεκτρονικός, «βούτηξε» σε εκείνη την όχι και τόσο μακρινή εποχή του Ιούλη του 1965. Σε αυτήν αναζήτησε ιστορικά προηγούμενα και αναλογίες με το σήμερα: «νέα Ιουλιανά», «δημοκρατική εκτροπή» και «αποστασίες» ήταν μερικές μόνο από τις φράσεις που ανασύρθηκαν για να περιγράψουν τα γεγονότα του δημοψηφίσματος της 5ης Ιουλίου. Η έννοια της «κρίσης» που χαρακτηρίζει τις δύο εποχές αποτέλεσε τη συγκολλητική ουσία μεταξύ των δυο εποχών και συγχρόνως ένα εύπλαστο εργαλείο ερμηνείας.

Η «βουτιά», αν και άτσαλη και άστοχη από τη σκοπιά της σύγχρονης ιστορικής έρευνας, καθόσον κάθε εποχή υπακούει σε διαφορετικά ιστορικά συμφραζόμενα και πλαίσια, μας υπενθυμίζει τη βασική δύναμη και λειτουργία του Τύπου από την εποχή κυκλοφορίας των πρώτων εφημερίδων: την ικανότητα να διαμορφώνει το πεδίο και τους όρους της δημόσιας συζήτησης γύρω από την εκάστοτε πολιτική συγκυρία. Ο Τύπος ανέκαθεν λειτούργησε ως κυρίαρχο όργανο έκφρασης και πόλος συσπείρωσης των αντιτιθέμενων πλευρών σε περιόδους με βαθιές διαιρετικές τομές.
Συνεπώς, η μελέτη και κατανόησή του αποτελούν σταθερό και διαχρονικό «καταφύγιο» του ερευνητή της εκάστοτε εποχής. Στον παρόντα τόμο του Μανώλη Χαιρετάκη επιχειρείται η κάλυψη μιας υποφωτισμένης διάστασης της πολιτικής κρίσης του 1965: η καθοριστική σημασία των εφημερίδων στην πορεία προς τα Ιουλιανά και κατά το ξέσπασμά τους.
Τα επιμέρους κεφάλαια του τόμου συνεισφέρουν μια συνθετική και πολυπρισματική καταγραφή και ανάδειξη του ρόλου του Τύπου κατά την πολιτική κρίση του 1965. Πέραν αυτού, επεκτείνοντας τη μελέτη σε μια πολύ μεγαλύτερη του 1965 περίοδο, ο τόμος τροφοδοτεί τον μελετητή με ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα σχετικά με τον Αθηναϊκό Τύπο. Κίνηση, κυκλοφορίες, στοιχεία ταυτότητας και πολιτικής τοποθέτησης των εφημερίδων συνθέτουν ένα πολύτιμο σώμα πληροφορίας.
Τέλος, η συνάρθρωση τίτλων, άρθρων και αποσπασμάτων της εποχής συνδυασμένα με ένα χρονολόγιο της περιόδου 1964-1965 μεταφέρουν στον αναγνώστη τον αέρα μιας δύσκολης εποχής. Ως εκ τούτου, η εργασία του Μανώλη Χαιρετάκη συνιστά ένα συμπαγές σώμα ιστορικής πληροφορίας και ανάλυσης για μια περίοδο που καθόρισε την πρόσφατη πολιτική ιστορία.

Στάθης Παυλόπουλος / υποψ. δρ Ιστορίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο

- πηγή: Eφημερίδα των Συντακτών